DNA repair stoornissen

Bijna elke cel in ons lichaam bevat een complete set DNA, ons erfelijk materiaal. Het DNA in onze cellen raakt de hele dag door beschadigd. Deze schade kan ontstaan door (externe) omgevingsfactoren, zoals bijvoorbeeld blootstelling aan zonlicht, sigarettenrook, röntgenstraling of bepaalde medicijnen (bijv. chemotherapie). Daarnaast kan het ook ontstaan als gevolg van lichaamseigen processen, zoals bij het delen van cellen of door bijproducten van onze stofwisseling.
Normaal gesproken is ons lichaam heel goed in staat deze opgelopen DNA schade te herkennen en te repareren. Hierdoor blijven de cellen gezond.

Bij een DNA repair stoornis is het mechanisme om het DNA te repareren kapot of werkt het minder goed. Hierdoor wordt de opgelopen DNA schade in de cel niet of niet goed hersteld. Er ontstaat dan geleidelijk aan steeds meer schade in het DNA van de cel. Cellen met teveel DNA schade zullen afsterven. Hierdoor gaan er steeds meer lichaamscellen verloren. Afhankelijk van waar het probleem in het reparatiemechanisme zich bevindt, leidt dit tot een verscheidenheid aan symptomen en vroegtijdige veroudering.

Voorbeelden van DNA repair stoornissen zijn het Cockayne Syndroom (CS), Trichothiodystrofie (TTD), Xeroderma Pigmentosum (XP), Bloom Syndroom (BS), Nijmegen Breuk Syndroom (NBS) en Ataxia-Telangiëctasia (AT).

Deze nog in ontwikkeling zijnde polikliniek zal zich in eerste instantie richten op patiënten met CS, TTD en XP. Er wordt naar gestreefd om in de nabije toekomst ook patiënten met andere DNA repair stoornissen te ontvangen.

Informatie over Cockayne Syndroom (CS):
CS is een aandoening waarbij meerdere delen van het lichaam aangedaan zijn. De hoofdkenmerken van CS zijn groeivertraging voor en met name na de geboorte met een kleine lengte, laag gewicht en een klein hoofd. Ook ernstige voedingsproblemen en een ernstig vertraagde ontwikkeling komen voor. Hierbij is er in de loop van de tijd neurologische achteruitgang zichtbaar, die leidt tot afwijkingen aan de hersenen en spasticiteit. Kinderen met CS zijn overgevoelig voor zonlicht, hebben vaak gehoorverlies, oogproblemen, afwijkingen aan de botten en tanden en lever- en nierfunctiestoornissen. De kinderen tonen versnelde tekenen van veroudering (in het gezicht en ook aan het lichaam). CS is niet te genezen. De levensverwachting van kinderen met CS is beperkt.

Er zijn verschillende types van CS, welke zijn ingedeeld op basis van de ernst van de kenmerken en de leeftijd waarop de kenmerken zich presenteren.

Informatie over Trichothiodystrofie (TTD):
TTD is een aandoening waarbij meerdere delen van het lichaam aangedaan zijn. Dit kan variëren van mild tot ernstig. De hoofdkenmerken van TTD zijn extreem broos en breekbaar haar, breekbare nagels en een droge, schilferige huid (ichtyosis). Ongeveer de helft van de kinderen met TTD is overgevoelig voor zonlicht. Verder komen groei- en voedingsproblemen, gehoorverlies, oogproblemen en tandproblemen frequent voor. Doordat het afweersysteem bij kinderen met TTD niet altijd goed werkt, hebben kinderen met TTD vaker infecties. De meeste kinderen met TTD hebben enige mate van verstandelijke beperking met of zonder gedragsproblemen (autisme). Naarmate de kinderen ouder worden, gaat de ontwikkeling achteruit. Kinderen met TTD tonen versnelde tekenen van veroudering, dit is met name in het gezicht goed zichtbaar. TTD is niet te genezen. De levensverwachting van personen met TTD is waarschijnlijk verkort.

Informatie over Xeroderma Pigmentosum (XP):
XP is een aandoening waarbij meerdere delen van het lichaam, maar met name de huid, aangedaan zijn. Het voornaamste kenmerk van XP is de extreme overgevoeligheid van de huid voor UV-licht, waarbij er bij zeer weinig blootstelling aan de zon al roodheid en blaren ontstaan. Hierdoor ontstaan vele sproeten (meestal al in het 1^e of 2^e levensjaar), die in de loop van de tijd groter worden en uitgroeien in grotere pigmentvlekken, (kwaadaardige) huidtumoren op zeer jonge leeftijd (<10 jaar), oogontstekingen en ooglidafwijkingen. In een deel van de mensen met XP treden neurologische problemen op, zoals een verstandelijke beperking, gehoorverlies of spasticiteit. Er zijn acht verschillende vormen van XP bekend met variabele ernst. XP is niet te genezen. De behandeling richt zich op het voorkomen van huidschade en het ontstaan van huidtumoren. Hiertoe dient blootstelling aan UV stralen (zonlicht) zoveel mogelijk vermeden te worden en dienen huidtumoren zo snel mogelijk te worden behandeld of verwijderd.

In ons erfelijk materiaal bevinden zich specifieke delen die belangrijk zijn voor het aansturen van ons DNA reparatie proces, ook wel de DNA reparatie genen genoemd. Deze genen vormen een recept voor het aanmaken van de stofjes die deel uitmaken van het DNA reparatie mechanisme, de zogenaamde reparatie-eiwitten. Door een aangeboren fout in de DNA reparatie genen, wordt een reparatie-eiwit niet of niet goed gevormd. Hierdoor zal het reparatie-eiwit zijn functie niet of verminderd kunnen uitvoeren. Dit leidt tot een probleem in het DNA reparatiemechanisme van ons lichaam, een zogenaamde DNA repair stoornis. DNA repair stoornissen zijn dus erfelijke (genetische) aandoeningen.

DNA repair stoornissen erven autosomaal recessief over. Bij deze vorm van overerving heeft iemand alleen de aandoening als hij of zij in beide kopieën van het DNA reparatie gen een fout heeft. Iemand die maar in één kopie van het DNA reparatie gen een fout heeft is drager. Dragers hebben geen verschijnselen van de aandoening. Als beide ouders drager zijn van een fout in hetzelfde DNA reparatie gen, dan hebben ze een verhoogde kans op een kind met een DNA repair stoornis. Die kans is voor ieder kind 25% (1 op 4). Dit geldt zowel voor zonen als voor dochters.

DNA repair stoornissen zijn zeer zeldzame aandoeningen. Naar schatting komen ze ongeveer bij 1 op de 500.000-1.000.000 mensen voor.